دین و سینما

معرفی مقاله

اسلام در سینمای ترکیه

ارائه دهنده: عاطفه داودی

دریافت اصل مقاله

این مسئله اکنون ثابت شده است که اسلام و مسلمان «شامل اعراب و سایر مردمان خاورمیانه» در حاله ای منفی در سینمای عامه پسند امریکا به تصویر کشیده می شوند. این امر که مدت ها پیش از ماجرای یازده سپتامبر آغاز شد موجب شد تا بعد از آن واقعه بیشتر مسلمانان به عنوان تروریست و یا طرفداران تروریسم شناخته شوند. مسلما ما انتظار یک تصویر مطلوب از اسلام در رسانه های کشورهای غربی که هویتشان یهودی-مسیحی است نداریم. اما انتظار داریم در کشوری که اکثریت مردم آن مسلمان هستند تصویری مطلوب از اسلام به نمایش گذاشته شود. در این مقاله ما درمورد چگونگی به تصویر کشیدن اسلام و مسلمانان در سینمای ترکیه «باتوجه به اینکه ترکیه کشوری مسلمان است» در طول این سال ها توضیح می دهیم. باکمال تعجب، تصویر اسلام در سینمای ترکیه بسته به تاثیرات مختلف سیاسی و فرهنگی هم مثبت و هم منفی بوده است.

مقاله حاضر به بررسی تاریخ سینمای ترکیه از سال 1896 تا عصر حاضر پرداخته و همچنین بر چگونگی به تصویر کشیدن اسلام و مسلمانان در فیلم هایشان تمرکز دارد. با وجود اینکه بیشتر مردم این کشور مسلمان هستند به دلایل تاریخی، سیاسی و فرهنگی در فیلم های کشور ترکیه، اسلام و مسلمانان اغلب به صورت منفی به تصویر کشیده شده اند. در حال حاضر سینمای ترکیه بیشتر فیلم های التقاطی را نشان می دهد، فیلم هایی که سبک زندگی اسلامی را نشان می دهد و اسلام را در نور مطلوب به تصویر می کشد.    

انتظار می رود فیلم هایی که در کشورهای اسلامی ساخته می شود، مسلمانان را مثبت نشان دهد و برای اسلام احترام قائل باشد. به دلایل تاریخی و سیاسی، سینمای ترکیه گاهی اوقات مسلمانان و اسلام را به صورت منفی نشان می دهد و گاهی اوقات نیز اسلام و مسلمانان را به صورت مطلوب و مثبت به تصویر می کشد.

سینما در سال1896 به امپراتوری عثمانی آمد. مدت کوتاهی پس از آنکه برادران لومیر اولین فیلم را به نام «ورود قطار به ایستگاه» ساختند؛ در کاخ عبدالحلیم دوم نشان داده شد. این امر را آیشه سلطان در کتاب خود با عنوان «سلطان عبدالحمید» نوشته است. وقتی که قرار شد فیلم ها در سال 1897 به نمایش عمومی درآیند، در میخانه ها نمایش داده می شدند. بیشتر فیلم هایی که در سال های نخستین تولد سینما در ترکیه نمایش داده شده است، مانند سایر کشورها، فیلم های صامت، فیلم های کوتاه، و گزارش های خبری بود. باوجود اینکه مردم ترکیه عاشق فیلم بودند، مسلمانان مذهبی نسبت به نمایش فیلم در میخانه ها بی علاقه بودند. در نتیجه این امر سبب شد میزان مخاطب سینما در ترکیه کاهش پیدا کند.

زمانی که فشارهای اجتماعی در استانبول افزایش پیدا کرد، امپراطوری بزرگ عثمانی در سال 1923 توسط مصطفی آتاترک سرنگون شد. پس از آن نظام سکولار بر ترکیه حاکم شد و به این ترتیب مسلمانان بیش از پیش در سینمای ترکیه منزوی شدند. چراکه فضای سکولار جمهوری ترکیه، به نفع غربگرایی که هدف اصلی آتاترک بود، سعی در حذف فرهنگ اسلامی داشت. 

با استقرار جمهوری ترکیه در سال 1923، ترکیه دارای یک دولت سکولار شد و از امپراطوری عثمانی که پیش از آن بر ترکیه حاکم بود، فاصله گرفت. از آنجا که مسلمانان مذهبی و اسلام با امپراتوری عثمانی همراهی و رابطه نزدیکی داشتند، دولت جدید ترکیه به غربی شدن گرایش پیدا کرد و نگاه مثبتی به اسلام و مسلمانان نداشت. بخشی از فرایند غربی شدن، استفاده از سینمایی بود که اسلام و مسلمانان را منفی نمایش دهد، این امر نتیجه تشکیل دولت جدید بود. از سال 1923 تا سال 1939 ترکیه فقط توسط آتاترک بنیانگذار جمهوری جدید و محسن ارطغرل اداره می شد. از آنجا که آتا ترک به غربگرایی و سکولار شدن ترکیه علاقه مند بود، در سینمای ترکیه فیلم هایی ساخته شد که مسلمانان را به عنوان افرادی نادان و بی سواد به تصویر می کشید. محسن ارطغرل همچنین فیلم هایی ساخت که ارزش ها و فرهنگ غربی را در نور مطلق و به شکلی مطلوب نمایش می دادند.

در سال 1939، حکومت ارطغرل بر سینمای ترکیه به پایان رسید. در این دوره کارگردانان جدیدی وارد سینمای ترکیه شدند. بیشتر کارگردانان جدید دنباله روی ارطغرل بودند و به پیروی از او اسلام و مسلمانان را به صورت منفی نمایش می دادند. در سال 1950، سینمای ترکیه تجاری تر شد. سینمای تجاری اغلب شامل تصویری منفی از مسلمانان مذهبی و اسلام می شد و روش زندگی اسلامی از داستان ها حذف شد. با این حال سینمای تجاری، با استفاده از داستان های پیامبران و معصومین و دوران باشکوه عثمانی سعی کرد به موفقیت تجاری دست یابد. از این رو در حرکت های عمومی سینما و سینمای ملی ترکیه، اغلب اسلام و مسلمانان در فضایی مثبت و به عنوان بخشی از فرهنگ ترکیه به تصویر کشیده می شد. 

در سال 2002 وضعیت سیاسی ترکیه تغییر کرد. به همراه تغییرات، علاقه بیشتری به فرهنگ اسلامی ترکی پیدا شد. برهمین اساس نتیجه می گیریم که مدیران این دوره هیچ مشکلی با اسلام نداشتند چرا که سعی داشتند در فیلم ها اسلام به طرز مطلوبی به نمایش کشیده شود. در این دوره اغلب سبک زندگی اسلامی در فیلم ها نشان داده می شد و اسلام در حالت مطلوب و نورانی به تصویر کشیده می شد. اکنون سینمای ترکیه شامل فیلم های آشکارا مذهبی و فیلم هایی است که دین را به عنوان بخشی از زندگی روزمره نشان می دهد. اما سینمای ترکیه، اغلب اسلام را در ژانر وحشت به تصویر می کشد و این مسئله تا جایی ادامه می یابد که از اسلام تصویری نامطلوب ایجاد می کند.

زمانی که این مقاله «سال 2014» نوشته می شد، در ترکیه مبارزه سختی بر سر قدرت در گرفته بود. این مسئله موجب شد تا ما هیچ اطلاعی نسبت به آینده سیاسی ترکیه نداشته باشیم. ما باورداریم که در هرحال فرهنگ ترکی، اسلام و مسلمانان مذهبی را به حدی پذیرفته است که حتی اگر یک دولت سکولار بر سرکار آید. سینمای ترکیه نمی تواند به زمانی بازگشت کند که در آن به اسلام وعقاید مسلمانان حمله ور می شد. اکنون میان سینمای مسلمانان و و ضد مسلمانان در ترکیه تعادل برقرار شده است و و به احتمال زیاد با وجود بعضی تغییرات در اوضاع سیاسی به همین ترتیب ادامه خواهد یافت.