معرفی مقاله دین و رسانه های جدید

دین و رسانه­های جدید

ارائه دهنده: زینب شجاعیان

در طول 20 سال گذشته، محققان توجه زیادی به ارتباط بین رسانه­های جدید، دین و فرهنگ دیجیتال داشته­اند و این بحث را مطرح کرده­اند که چگونه سنت­های دینی با رسانه ­های آنلاین آمیخته شده­اند. منظور از سنت­های دینی بیشتر مذاهب ابراهیمی، مسیحیت، اسلام، جنبش­های دینی جدید و بوداییت است.  

در جوامع غربی، جذابیت روز افزون رسانه­های جدید (برای مثال، وبلاگ­ها، شبکه­های اجتماعی و تلفن­های همراه) تاثیر قابل توجهی بر روی جنبه­های مختلف فرهنگ معاصر از جمله اعمال گروه­های مختلف دینی، سازمان­ها و افراد گذاشته است. مهم­ترین تاثیر را می­توان در زمینه­ی آیین­های دینی، هویت­ها و جوامع درگیر با دین و اینکه این ادیان چگونه هم به صورت آنلاین و هم به صورت­های دیگر (آفلاین و جدا از اینترنت) به حیات خود ادامه می­دهند، مشاهده کرد.

فهم اینکه چطور گروه­ها، سازمان­ها و افراد مذهبی از رسانه­های جدیدی همچون دنیای مجازی، اینترنت، وبلاگ­ها، شبکه­های اجتماعی، و تلفن­های همراه استفاده می­کنند، تغییرات و رفتارهای اجتماعی قرن بیست و یکم را به طور آشکار نشان می دهد. می­توان اینطور بررسی کرد که جذابیت بیش از حد رسانه­های جدید، تاثیر مستقیمی بر روی اعتقادات و جوامع و هویت­های دینی چه به صورت آنلاین و چه به صورت­های دیگر (آفلاین) می­گذارد. برای بسیاری از افراد، استفاده از رسانه­های جدید این توانایی را به همراه دارد که به طور روزانه با دین درگیر باشند. با این وجود، این بحث نیز مطرح است که استفاده دینی از رسانه­های جدید می­تواند بر روی اعتقادات سنتی، رویکردها و رفتارهای کاربران تاثیر بسیاری داشته باشد. برای مثال می­توان به نرم افزار قرآن بر روی آیفون، خواندن توییت­های دالای لاما، یا حضور در کلیساهای مجازی مانند کلیسای جامع آنجلیکان­ها در دنیای آنلاینی به نام "زندگی دوم" (second life)اشاره کرد. همچنین می­توان این نکته را مورد بحث قرار داد که استفاده از رسانه­های جدید می­تواند تاثیر مستقیمی بر روی انجام اعمال دینی  و رفتارهای دینی سنتی نیز داشته باشد.

اینکه انتظار یا اساسا اعتقاد داشته باشیم که مذاهب آنلاین تفاوت و تمایزی با مذاهب آفلاین ندارند دیگر قابل قبول نیست زیرا اینترنت فضایی را می­سازد که در آن افراد و گروه­ها زندگی­های اجتماعی و معنوی خود را پی می­گیرند و این مرزها  و ارتباطات آفلاین هستند که اغلب فضای آنلاین را تغذیه و پربار می­کنند.

مطالعات اخیر توجه زیادی را به موضوع قدرت و اعتبار در دنیای آنلاین معطوف کرده­اند. محققان همواره در پی آن بوده­اند که بفهمند منابع و قدرت­ها تا چه حد می­توانند اعمال دینی آنلاین-آفلاین را تغذیه و پر از اطلاعات کنند و در عین حال تاکیدشان بر روی این بوده است که اصلا آیا ما باید نگران این باشیم که رسانه­های جدید به طور بالقوه می­توانند تاثیری بر روی سیاست­های دینی و دین­شناسی داشته باشند و به این ترتیب آیا قابلیت آنرا دارند که قدرت و اعتبار چیزی را به چالش بکشند؟همین­جاست که سوالاتی همچون سوالات زیر مطرح می­شود که نباید نادیده گرفته شوند: پیامدهای انتقال دنیای معنوی به یک دنیای تکنولوژیک چه می­تواند باشد؟ دین آنلاینی که در الگوهای گسترده­ی اجتماعی نهادینه شده است،  چگونه می­تواند در راستای دین لمس شده و قدیمی بازتاب و تطبیق پیدا کند؟ و اینکه قدرت و منابع چطور می­توانند اعمال دینی آنلاین-آفلاین را در ارتباط با مسیحیت، اسلام، هندو و بوداییت پر از اطلاعات کرده و غنی سازند.  

 

مطالعه دین به صورت آنلاین همچنان مورد توجه محققان حوزه­های مختلف دانشگاهی و سازمان­هایی همچون سازمان "پروژه­ی زندگی آمریکایی و اینترنت" قرار دارد. آنها دو گزارش مهم در این حوزه به چاپ رسانده­اند با نام­های : "ایمان سایبری": آمریکایی­ها چگونه دین را به صورت آنلاین دنبال می­کنند (لارسن 2001) و "ایمان آنلاین"، که نشان می داد 64 درصد آمریکایی­ها از اینترنت برای اهداف دینی استفاده کرده­اند (هوور، 2005). این علاقه­ی روزافزون همچنین منجر به چاپ چند مجله و یا شماره­های ویژه­ای با عنوان­های "دین" (2002)، "مجله­ی ارتباطات کامپیوتری" (2007) و "اطلاعات، ارتباطات و جامعه" (2011) شده است. در سال 2005، مجله­ی هایدلبرگ که در واقع "مجله­ی مذاهب در اینترنت" خوانده می­شود به این دلیل بنا نهاده شد تا مسائل مربوط به روش­شناسی، زیبایی­شناسی آنلاین و مراسم و آیین­های دینی بر روی اینترنت را پوشش دهد. 

بحث­های زیادی نیز درباره­ی مسأله­ی فتواهای آنلاین در دین اسلام مطرح شده است که تفسیرهای دینی از کتاب­های مقدس را در بر می­گیرند. مثلا مسأله­ی اینکه چه کسی اساسا قدرت و اعتبار آن را دارد که دست به ترجمه قرآن بزند، در دنیای آفلاین بسیار مورد توجه و چالش است؛ اما در دنیای آنلاین چه کسی می­تواند بر این کار نظارت کند؟ افرادی که در دنیای آنلاین فتواهایی صادر می­کنند، در دنیایی خارج از اینترنت هرگز به عنوان منبع معتبر محسوب نمی­شوند و در حقیقت اصلا اجازه چنین کاری را ندارند. در نتیجه فتواهای آنلاین، از نظر خیلی­ها اصلا معتبر نیست و بنابراین اسلام "معتبر و درست" را زیر سوال می­برد. در مقابل، رهبر اسلامی به نام شیخ القرضاوی اعلام می­کند که اینترنت می­تواند هویت دینی برای مردم به وجود بیاورد. در واقع، این رهبر اسلامی از اینترنت برای تثبیت اعتبار و قدرت و هویت خود، هم به صورت آنلاین و هم آفلاین، استفاده قابل توجهی می­کند.

نظریه­های معاصر درباره­ی مطالعه دین و رسانه­های جدید بیشتر شامل کارهای تطبیقی در بین سنت­ها و بسترهای فرهنگی متفاوت می­شود و بیشتر به سمت ملاحظات فرهنگی، محرک­ها و ارتباط بین دین آنلاین و آفلاین پیش می­رود. امروزه بر سر این موضوع توافق هست که رسانه­های جدید در عین اینکه نوعی یکپارچگی بین بسترهای دینی آنلاین/آفلاین به وجود آورده اند، توانسته­اند مدل­های سنتی دین را به چالش بکشند.

این تاثیرگذاری و نیز تاثیرات تکنولوژیکی و دینی را می­توان با نگاه به کاربر تلفن همراه و گوشی­های هوشمند مشاهده کرد. با افزایش چشمگیر استفاده از گوشی­های هوشمند، استفاده از اپلیکیشن­های دینی نیز به خوبی رواج پیدا کرده است. در این زمینه می­توان به شش نوع اپلیکیشن اشاره کرد: برنامه­ی نماز؛ برنامه­ی آیین­های دینی؛ برنامه­ی متون مقدس؛ برنامه رسانه­های اجتماعی؛ برنامه­ی ابرازهای شخصی؛ و برنامه­ی تمرکز و مراقبه که همگی به نوعی در ارتباط با دین هستند و هویت­های دینی خلق می­کنند.

مذاهب شبکه­ای شده دارای پنج ویژگی هستند: اعمال مذهبی با هم آمیخته شده؛ واقعیت چند شبکه­ای؛ هویت داستانی شده؛ اجتماع شبکه­ای شده؛ و قدرت و اعتبار در حال تغییر. "همه این ویژگی­ها در کنار هم نوعی فهم از دین را ارائه می­دهند که توسط یک رابطه­ی یکپارچه و پویا (زنده) بین اعمال مقدس و روزمره دینی غنی می­شوند." فهم پیچیدگی­های این رابطه­ها، رفتارها و تجربه­های خارج از اینترنت می­تواند انتخاب رفتارها و تجربه­های تکنولوژیکی و اجتماع­های دینی آنلاینی را توجیه کند. با دقت بر روی چنین مسأله­ایست که می­فهمیم دین آنلاین چگونه شکل می­گیرند. در واقع از این طریق می­بینیم که نگاه به آیین­ها و اعمال مذهبی در جامعه معاصر به چه شکل است.  

 

نتیجه­گیری:

مسأله­ای که در سال­های اخیر بسیار به چشم می­آید این است که بین فرهنگ رفتارها و اعمال دینی آنلاین و آفلاین ارتباطی موازی وجود دارد. بسترسازی فرهنگی برای فهم اینکه رسانه­های جدید چگونه، توسط چه کسانی و به چه منظوری باید مورد استفاده قرار بگیرند، در حقیقت به این معناست که سعی در فهم انواع فرهنگ دینی، افراد و گروه­های دینی، و سازمان­هایی کنیم که رسانه­های جدید را به عنوان ابزاری برای اهداف دینی، تبادل اطلاعات و ارتباطات یا می­پذیرند یا رد می­کنند. با تمرکز بر ارتباط بین دین و رسانه­های جدید، در حقیقت می­توان به فهم درستی از این موضوع رسید و همچنین متوجه راه­کارهایی شد که برای استفاده و تطبیق روش­شناسی­های قدیمی یا ابداع روش­های جدید به آنها نیاز داریم.  در کنار توجه به این نکته باید کشف کنیم چه حوزه­هایی نیاز به تحقیق و بررسی بیشتری دارد. همین فضای در حال تغییر و ظهور فن­آوری­های جدید، امکانات و فرصت­های تازه و چالش­های بالقوه ای را در مورد دین، رفتار و فرهنگ دینی و نیز چگونگی برخورد با این چالش­ها به وجود می­آورند.